Groene keuzes voor de Nederlandse basisindustrie

Een studie over de toekomst van chemie, brandstoffen, staal en kunstmest in een klimaatneutraal, circulair Nederland

In Nederland gaat bijna veertig procent van alle energie naar de productie van basismaterialen, zoals staal en kunststoffen. De basisindustrie is bovendien grootverbruiker van grondstoffen. Toch kan deze productie in 2050 volledig klimaatneutraal en circulair worden. Dat blijkt uit deze studie van het Sustainable Industry Lab waaraan wetenschappers en experts uit de industrie, milieubeweging en overheid hebben meegewerkt onder leiding van Gert Jan Kramer.

Het rapport neemt als uitgangspunt dat de wereldwijde behoefte aan staal, kunststoffen en basischemicaliën nog lange tijd groot zal blijven, ook als ingezet wordt op besparing en duurzame materialen zoals hout. De productie van basismaterialen moet daarom voor 2050 klimaatneutraal en circulair worden om te voldoen aan Nederlandse en Europese regels.

De Nederlandse basisindustrie kan de omschakeling maken dankzij de gunstige ligging aan de Noordzee, waardoor veel windenergie beschikbaar is. Met de elektriciteit en waterstof die dat oplevert kan de productie duurzaam worden. Het rapport berekent dat de Noordzee hiervoor voldoende plaats biedt, rekening houdend met de eisen die natuur en scheepvaart stellen.

Chemie en raffinage gebruiken aardolie ook als grondstof. Deze sectoren kunnen omschakelen naar andere stoffen die koolstof bevatten, zoals biologische resten en afval. Chemische productie is nauw verweven met de industrie in Vlaanderen en het Ruhrgebied, waardoor reststromen efficiënt kunnen worden gebruikt. De transitie in deze sectoren kan stapsgewijs verlopen.

Dat is anders bij de productie van staal. De overstap naar waterstof om ijzererts te verwerken is een totale verandering van de processen. Nederland is niet de goedkoopste locatie voor waterstofgebaseerde staalproductie. Maar de verwevenheid van staalproductie met hoogwaardig eindgebruik zoals in de auto- en verpakkingsindustrie in Europa kan het toch aantrekkelijk maken om in Nederland groen staal te produceren.

Voor de productie van kunstmest is ammoniak nodig. Het rapport stelt dat groene ammoniak geïmporteerd kan worden wanneer er in Nederland niet voldoende duurzame energie beschikbaar is om ammoniak ter plekke te maken. Met geïmporteerde ammoniak kan de productie van kunstmest en de nauw daarmee verbonden chemische producten zoals nylon en melamine in Nederland blijven.

In al deze sectoren zijn er argumenten om de productie naar elders te verhuizen of deze juist te behouden voor Nederland. De studie belicht daarom ook hoe verschillende toekomstbeelden deze keuzes beïnvloeden. Daarbij pleiten de samenstellers voor een wereldwijde taakverdeling bij de productie van basismaterialen. Zij stellen dat een eerlijke energietransitie eist dat Nederland naast een belofte voor terugdringen van de emissies ook een productiebelofte doet. Nederland heeft een positie om een stevig aandeel te nemen in klimaatneutrale productie van basismaterialen in een circulaire economie.

Het rapport werd op 11 juli 2023 aangeboden aan Erwin Nijsse, directeur-generaal Bedrijfsleven en Industrie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Gert Jan Kramer is hoogleraar duurzame energievoorziening aan de Universiteit Utrecht en voorzitter van het Sustainable Industry Lab. Hij leidde dit project en schreef de tekst.